Śpiewaj ogrody ‒ Paweł Huelle

W najnowszej powieści Paweł Huelle zaprasza czytelnika w swoje, dobrze już znane odbiorcy, rodzinne okolice. Jak sam o sobie żartobliwie mówi, Huelle jest pisarzem jednego powiatu. Jednak z każdą kolejną książką tego twórcy coraz chętniej zanurzam się w fascynującą historię Gdańska i pobliskich miejscowości. Pochodzący z wiersza Rainera Marii Rilkego tytuł „Śpiewaj ogrody” zapowiada mistrzowsko napisaną książkę, w której wspaniała opowieść wybrzmiewa na tle muzyki klasycznej, jednego z motywów przewodnich powieści.

Akcja powieści toczy się głównie przed wojną przy ulicy Polanki (wówczas niemiecka Pelonkerweg) w Oliwie, gdzie w starym, osiemnastowiecznym domu z okazałym parkiem mieszka niemiecki kompozytor Ernest Teodor Hoffmann i jego żona Greta, śpiewająca w sopockiej Operze Leśnej. Zaginiona opera Ryszarda Wagnera, przypadkiem odkryta w antykwariacie pewnego Żyda w Budapeszcie, staje się obsesją Ernesta Teodora. Bohater nie zamierza pozwolić, by bezcenna partytura trafiła w ręce wkraczającej do Wolnego Miasta Gdańska brunatnej władzy. Niestety niebawem spokojne, szczęśliwe życie dwojga bohaterów zostanie wkręcone w tryby wielkiej historii, a nad wspaniałym ogrodem przy ulicy Polanki zawiśnie groza pieca krematoryjnego.

Narratorem powieści jest chłopiec pochodzący z polskiej rodziny, która po zakończeniu wojny, jako jedna z wielu, została zakwaterowana w willi Grety Hoffman. Zaprzyjaźniwszy się z niezwykłą Niemką, staje się rozmówcą, a może raczej głównie słuchaczem opowieści kobiety. Historia obejmuje szczęśliwe lata Hoffmanów przed wojną, dramat okupacji oraz trudny okres powojenny, a za pośrednictwem znalezionego w domu przy ulicy Polanki pamiętnika pierwszego właściciela willi, francuskiego żołnierza de Venancourt cofa się aż do wieku osiemnastego, kiedy w willi zaszły mrożące krew w żyłach zdarzenia.

Operując szczegółem, który zwykle okazuje się znaczący, Huelle odtwarza świat, którego już nie ma, gdyż przeminął wraz z ostatnimi grupami Niemców pospiesznie uciekających z Gdańska, wagonami pełnymi Żydów wywożonych wąskotorówką do obozu w Sztutowie. To kawałek trudnej historii, która zasługuje na pamięć i zastanowienie. Chyba za to najbardziej, poza pięknym słowem opowieści, należy cenić prozę Pawła Huellego. Czyniąc bohaterami swej książki dwoje „dobrych” Niemców, których poglądy były całkowicie sprzeczne z głoszonymi przez nazistów, autor poruszył ważny temat skomplikowanych, trudnych relacji polsko-niemieckich. To zderzenie ze stereotypami pozwala w innym świetle spojrzeć na historię. Swój i obcy to terminy, którymi szafuje się bardzo łatwo, tymczasem Huelle pokazuje, że bliższe przyjrzenie się historii miast takich jak przedwojenny Gdańsk może zmienić optykę postrzegania świata i relacji międzyludzkich.

Huelle tworzy literaturę najwyższej próby, ambitną i pełną ukrytych sensów, ale zastosowane techniki pisarskie – między innymi wprowadzenie mrocznego, intrygującego pamiętnika de Venancourt’a – sprawiają, że traktaty o dziełach Wagnera i innych mistrzów nie nużą nawet mało obytego z muzyką klasyczną czytelnika, a stają się fascynującym świadectwem wrażliwości artystycznej. Z drugiej strony wątek pamiętnika de Venancourt’a i zaginionego rękopisu opery Wagnera, na który czyhają naziści, wprowadza element napięcia i intrygi godzien najlepszych powieści kryminalnych.

Czyniąc jednym z bohaterów swej powieści stary dom przy ulicy Polanki w Oliwie, autor zabiera czytelnika w podróż w przykrytą grubą warstwą kurzu przestrzeń, której penetracja intryguje niczym wycieczki na pełen ukrytych „skarbów” strych w dzieciństwie. Jest to podróż do mitycznego Gdańska w międzywojniu, kulturę którego tworzą Niemcy, Polacy, Żydzi i Kaszubi, a wszyscy z osobna wnoszą coś swojego, niepowtarzalnego i aż do objęcia władzy w Niemczech przez nazistów każdy jest w Wolnym Mieście Gdańsku u siebie. Huelle odtwarza tamtą rzeczywistość miasta, zdając sobie sprawę, że nie da się wymazać tej wspólnej historii.

„Śpiewaj ogrody” jest literacką partyturą, opowieścią, w której zawarte zostały inne opowieści: Grety, de Venancourt’a, Wagnera o Szczurołapie, wreszcie narratora o przyjaźni z Niemką.

Paweł Huelle to jeden z moich ulubionych pisarzy, uwielbiany zwłaszcza za „Castorpa”, powieść inspirowaną wspaniałą „Czarodziejską górą” Manna. „Śpiewaj ogrody” stanie się kolejną lekturą na liście ulubionych.